Jabłonka na Orawie

Niepisana stolicą Orawy jest miejscowość Jabłonka. Wieś oraz gmina leżąca nad Czarną Orawą. Centrum gospodarcze i kulturalne regionu, a także ośrodek mniejszości słowackiej w Polsce. Jest to najstarsza wieś na polskiej Orawie, której początki sięgają roku 1368, gdy Kazimierz Wielki ustanowił tu tzw. komorę celną, ponieważ tędy przebiegał jeden ze szlaków handlowych na południe Europy. Był to szlak solny, którym przewożono sól z Wieliczki na Węgry i dalej, a z południa wędrowały do nas towary takie jak wino węgierskie i miedź. Sama wieś powstała w 1558 z inicjatywy bogatej węgierskiej rodziny Thurzonów. Pierwszym wójtem i zasadźcą był prawdopodobnie niejaki Sebastian Jabłonowski, pochodzący ze Śląska. Stąd zapewne nazwa wsi. Losy wsi były dosyć burzliwe. Co najmniej dwukrotnie została spalona w XVII w. a to ze względu na wojny religijne między protestantami a katolikami. Rodzina Thurzonów związała się z protestantyzmem, natomiast mieszkańcy Jabłonki i okolic byli katolikami. Wieś spalili przeciwnicy Thurzunów – wojska Emeryka Thokolyego. Za drugim razem spustoszenia dokonały wojska litewskie i kozackie hetmana Kazimierza Sapiehy zdążające pod Wiedeń.

Od 1920 roku jabłonka jest w granicach państwa polskiego, a w czasie drugiej wojny światowej przejściowo należała do państwa słowackiego. Początkowo w wieku XVI w Jabłonce istniał zbór protestancki, natomiast od 1684 przejęty został przez katolików. Obecnie znajduje się tu Kościół pw. Przemienienia Pańskiego, który wzniesiono w l. 1802-1807 na miejscu dawnego zboru. Kościół jest murowany w stylu klasycystycznym, tzw. józefińskim. Wyposażenie wnętrza z lat 1912-1913. W przysiółku Jabłonka - Bory znajduje się kościół pw. Św. Brata Alberta Chmielowskiego, którego budowę ukończono w 1993 roku. Obecnie jest to samodzielna parafia. Zachowały się również dwie drewniane dzwonnice loretańskie na Borach i w osiedlu Gęste Domy. Tu i ówdzie można jeszcze spotkać dawne drewniane domy w charakterystycznym budownictwie orawskim i góralskim. Do cennych zabytków należą spotykane na terenie całej Orawy kamienne figury z XVIII i XIX wieku wytwarzane we wsi Biały Potok (obecnie Słowacja), np. jak to na skrzyżowaniu na Zubrzycę przedstawiająca św. Jana Nepomucena (1752).

Z Jabłonki wywodzi się również znany działacz i bojownik o polskość Orawy ks. Ferdynand Machay, który,wraz z Piotrem Borowym z Lipnicy Wielkiej i Wojciechem Halczynem (ze wsi Lendak na Spiszu), był obecny na konferencji pokojowej w Paryżu w 1920. Reprezentowali oni Orawę i Spisz i domagali się włączenia tych terenów w obrąb Rzeczpospolitej Polskiej, co ,przynajmniej częściowo, się udało. Czasy te ks. Machay opisał w książce „Moja droga do Polski”. W Jabłonce przy szkole podstawowej znajduje się pomnik Ks. Ferdynanda Machaya. W Jabłonce rozpoczyna się również zielony szlak prowadzący poprzez wsie i działy orawskie na Babią Górę (ok.7h).